Оросын их өрөөр Монголд хийсэн бүтээн байгуулалт

Эх сурвалж: zindaa.mn, 2017.12.06. Т.Амартүвшин

Монгол Улсын нийт гадаад өр 2016 оны арванхоёрдугаар сарын 31-ний байдлаар 23.4 тэрбум ам.доллартай тэнцлээ. Нийт өрийг гурван сая хүндээ хуваавал Монгол Улсын иргэн бүр 7800 ам.доллар буюу 20-иод сая төгрөгийн өртэй болжээ. Манай улс эдийн засгийн хувьд хүнд байдалд орсныг энэхүү тоо баримт харууллаа. “Өртэй хүн өөдөлдөггүй, Өттэй мал таргалдаггүй” гэсэн монгол ардын зүйр цэцэн үг бий. Өрийн бичгээс өнөөдрийн өр зээл хүртэл юу болж өнгөрөв, хэн хэрхэн зарцуулав гэдгийг тоо баримт болон үйл явдал дээр үндэслэн тоймлон хүргэж байна.

ОРОСЫН ИХ ӨРӨӨР МОНГОЛД ХИЙСЭН ИХ БҮТЭЭН БАЙГУУЛАЛТ

ГАДААД ХАРИЛЦААНЫ ЯАМНААС ГАРГАСАН СУДАЛГААНД ЗӨВЛӨЛТ УЛСААС МАНАЙ УЛС АВЧ АШИГЛАСАН ЗЭЭЛ, ТЕХНИК ЭДИЙН ЗАСГИЙН ТУСЛАМЖААР 1947-1990 ОНД МОНГОЛД БАРЬЖ БАЙГУУЛСАН ОБЪЕКТ, ҮЙЛДВЭРҮҮДИЙН ЖАГСААЛТЫГ ГАРГАЖЭЭ.

1920-ИОД ОН:

 • Алтанбулагийн булигаарын завод

 • Улсын хэвлэх үйлдвэр

• Улаанбаатар хотод бага хүч чадлын цахилгаан станц,

 • Налайхын нүүрсний уурхайн өргөтгөл, шинэчлэлтийн ажил.

• 1923-1924 онд ЗХУ-ын туслалцаатайгаар малын өвчинтэй тэмцэх станц, нян судлалын лаборатори

• 1924 онд Монгол Улсад Улсын банк байгуулсан,

• 1926 онд Улаанбаатарын бага хүч чадлын цахилгаан станцын өргөтгөл, оёдлын үйлдвэр, • 1928 онд тоосгоны болон пивоны завод

• 1929 онд Монгол, Зөвлөлтийн хувь нийлүүлсэн “Монголтранс” байгууллагыг байгуулав.

• 1930 онд Монгол, Зөвлөлтийн хувь нийлүүлсэн “Проммонголстрой” нийгэмлэг

• 1933 онд 2500 тонн ноосонд анхан шатны боловсруулалт хийх хүчин чадалтай Хатгалын ноос угаах фабрик.

• 1934 онд 2500 квт хүчин чадалтай Улаанбаатарын дулааны цахилгаан станц, • 1937 онд өвс хадах машинт 10 станц.

•1937-1940 онд Улаанбаатар- Сүхбаатар, Улаанбаатар-Өндөрхаан, Өндөрхаан- Баянтүмэнгийн 1000 гаруй км урт сайжруулсан автозам,

• 1938 онд Улаанбаатар- Налайхын 50 км нарийн төмөр зам.

• 1939 онд Чойбалсан- Соловьевскийн 237 км өргөн төмөр зам,

• 1942 онд Монгол Улсын их сургууль байгуулав.

1948-1952 ОН (I ТАВАН ЖИЛ):

• 1947-1949 онд 700 гаруй км урт засмал зам

• Наушки- Улаанбаатарын 428 км урт төмөр зам

1952-1957 ОН ( II ТАВАН ЖИЛ):

• 1952-1957 онд Улаанбаатар хотод орчин үеийн төхөөрөмжөөр тоноглогдсон цахилгаан станц ашиглалтад орсон.

• Налайхын нүүрсний ил уурхай ашиглалтад орсон

• Шаазан ваарны үйлдвэр, сүүний комбинат, чихэр боовны үйлдвэрийг барьж, махкомбинат, талхны заводын өргөтгөлийн ажлыг хийв.

• ЗХУ “Монголнефть”, “Совмонголметалл” зэрэг хувь нийлүүлсэн нийгэмлэгт оруулсан өөрийн хувь хөрөнгийг БНМАУ-д шилжүүлсэн.

• 1958-1960 онд Төв, Сэлэнгэ, Хөвсгөл, Булган аймагт атрын 4 аж ахуйг шинээр барьсан.

• Гурилын үйлдвэрүүдийг Улаанбаатар хот болон Сэлэнгэ, Хөвсгөл, Булган, Хэнтий, Дорнод, Увс зэрэг аймагт барьж байгуулав,

1961-1965 ОН ( III ТАВАН ЖИЛ)

• 90 гаруй томоохон барилга байгууламжууд баригдаж ашиглалтад оруулсан:

• Дарханы дулааны цахилгаан станц,

• Дархан-Шарын гол, Дархан- Сүхбаатарын 160 км цахилгаан дамжуулах шугам жилд нэг сая тонн нүүрс гаргах чадалтай Шарын голын нүүрсний ил уурхай, Дархан-Шарын голын төмөр зам,

• Улаанбаатарт жилд 70 мянган м2 талбай бүхий орон сууц үйлдвэрлэх комбинат,

• Тосонцэнгэлийн мод боловсруулах комбинат.

• Улаанбаатарын талхан завод

1966-1970 ОН (IV ТАВАН ЖИЛ):

• 1966 онд Улаанбаатар хотод жилд 1000 машинд их засвар хийх Авто засварын завод.

• 1967 онд Дархан- Улаанбаатарын 227 км урт цахилгаан дамжуулах өндөр хүчдэлийн шугам ашиглалтад оров.

• 1969-1970 онд 12 мянган квт хүчин чадалтай Чойбалсангийн цахилгаан станц.

1971-1975 ОН (V ТАВАН ЖИЛ):

• Чойбалсан хотын хүнсний комбинат, автомат телефон станц, Орхон-Туул, Эрээнцав, Халхын гол, Зүүн хараагийн төмс ногооны төрөлжсөн аж ахуй.

• Толгойтын алтны уурхай

• ХАА-н салбарт 16.6 мянган хашаа барьсан,

• 7 мянга гаруй уурхайн болон өрөмдмөл худаг гаргасан,

• Улаанбаатар, Дархан хотод жилд бүгд 210 мянган хавтгай дөрвөлжин метр талбайтай орон сууц барих чадалтай байшин үйлдвэрлэх тус бүр хоёр комбинат байгуулав.

• Барилга байгууламж дээр 17 мянга гаруй ажилчид бэлтгэв,

• “Эрдэнэт” үйлдвэрийн бүрэлдэхүүнд зэс, молибдены ил уурхай, баяжуулах фабрик, засвар механикийн завод, эмнэлэг, сургууль, орон сууц, соёл ахуйн байгууламж бүхий шинэ Эрдэнэт хот, Дархан- Эрдэнэтийн засмал замыг барив.

1976-1980 ОН (VI ТАВАН ЖИЛ)

• 150 гаруй барилга байгууламжийг барьж ашиглалтад оруулсан:

• Улаанбаатарын III цахилгаан станц.

• Чойбалсангийн цахилгаан станцын өргөтгөл

• Улаанбаатар-Налайх- Багануурын 220 квт-ын 120 км цахилгаан дамжуулах шугам.

• Улаанбаатар-Багахангайн 120 км төмөр зам.

• Шарын голын ил уурхай,

• Адуунчулууны ил уурхайн өргөтгөл.

• Улаанбаатар хотод 100 мянган м2 орон сууц, соёл  ахуйн барилга байгууламжийн хамт.

• Өлгий, Чойбалсан, Даланзадгад, Сайншанд, Улаанбаатар болон Алтай хотод радио өргөн нэвтрүүлгийн станц.

• Улаанбаатар-Дашинчилэн- Алтай чиглэлд радио релейны шугамын барилга

• Атрын болон тэжээлийн 8 иж бүрэн аж ахуй, Сүүний 6 ферм, Малын 13 мянган хашаа барьж, 10 гаруй сая га бэлчээрийг усжуулав

• Улаанбаатарын дулааны IV

• Дарханы цахилгаан станц,

• Шарын голын нүүрсний ил уурхайг өргөтгөх, Улаанбаатарын III цахилгаан станцын шинэчлэлт, Эрдэнэтийн цахилгаан станцыг барьж дуусгах, Багануурын дулааны цахилгаан станцын барилгын ажлыг эхлүүлж, 7 хотын төвлөрсөн уурын зуух, Багануурын нүүрсний ил уурхайг бүрэн хүч чадлаар нь ашиглалтад оруулав.

• Хөтөлийн цемент шохойн үйлдвэрийн барилга байгууламж, Дарханы керамзит, Улаанбаатарын тоосгон завод шинээр барьж байгуулав Улаанбаатар, Дархан, Эрдэнэт, Чойбалсан, Багануур, Сүхбаатар, Налайх хот болон Хөтөлд нийтдээ 1100 мянган метр.кв талбайтай орон сууц ашиглалтад оров.

• Улаанбаатарын Хүүхдийн больниц, поликлиник, Ардын эмнэлгийн хүрээлэн, Политехникийн дээд сургууль,Үйлдвэр сургалтын техникум, Чойбалсанд ХАА-н техникум, Улаанбаатар хотод Төмөр замын боловсон хүчин бэлтгэх техник мэргэжлийн сургууль, Улаанбаатарын гэмтлийн эмнэлэг болон сургуулийн иж бүрэн 5 цогцолбор, соёл ахуйн барилга бүхий 150 мянган хавтгай дөрвөлжин метр талбайтай орон сууц, 1300 орчим км урт радио релейны шугамыг барьж ашиглалтад оруулсан байна.

Нийтлэлч Т.Амартүвшин

Нийтлэлийн хоёрдугээр хэсэг: Зөвлөлт холбоот улсын ИХ ӨР гэж юу вэ?

Нийтлэлийн гуравдугаар хэсэг: Оюутолгойн гэрээ дөрвөн тэрбум ам.долларын өр нэмэгдүүлэв

2017-01 сар. “Зиндаа” сэтгүүл №2 /502/

Ж.Эрдэнэбат: Хотын хөгжил хотын соёлоос эхэлнэ

 Эх сурвалж: itoim.mn, 2017.05.04

“Хотын хөгжил-шинжлэх ухаан, технологи” сэдэвт олон улсын бага хуралд Монгол Улсын Ерөнхий сайд Ж.Эрдэнэбат:

“Хотын хөгжил-шинжлэх ухаан, технологи” сэдэвт олон улсын бага хуралд оролцогч та бүхэнд Засгийн газрын нэрийн өмнөөс болон хувиасаа чин сэтгэлийн мэндчилгээ дэвшүүлж байгааг минь хүлээн авна уу.

Хурлын нэр, агуулгыг хараад надад Монголын их найрагчийн нэгэн сайхан шүлгийн мөр санаанд орж байна. Их зохиолч Д.Нацагдорж нэгэнтээ “Дөрвөн цагийн улиралд дураараа нүүх нутагтай” гэж шүлэглэсэн нь бий. Их найрагчийг энэхүү алдарт шүлгээ бичиж байх үед Монгол Улс бүхлээрээ нүүдлийн соёл иргэншлийн төв, гол төлөөлөл нь байлаа. Харин өнөөдөр нүүдлийн соёл иргэншлээс суурин соёл иргэншилд эрчимтэй шилжиж байгаа бөгөөд энэхүү шинэ соёлын төв нь Улаанбаатар хот юм. Тийм ч учраас бид өнөөдөр Улаанбаатарыг шинжлэх ухааны үндэстэй, орчин цагийн технологийн хот болгон хөгжүүлэх тухай ярилцаж байна.

Улаанбаатарыг өнөөдөр нэг хороо, нэг дүүргээр нь хэсэгчлэн хөгжүүлэх боломжгүй. Яагаад гэвэл Улаанбаатар бол суурин соёл иргэншлийн төв. Тийм учраас нэг саяас дээш хүн амтай, суурин соёл иргэншлийн төв болсон Улаанбаатар хотын хөгжлийг цогцоор нь буюу бүхлээр нь харсан инженерийн шийдлээр хөгжүүлэх ёстой. Инженерийн шийдэлтэй, Их хот буюу метрополис хотыг байгуулах, хөгжүүлэх нь та бидний эрхэм зорилго юм. Үүний төлөө оюун ухаанаа уралдуулж, боломжтой санаа оноог нь хэрэгжүүлэх хэрэгтэй, Монгол Улсын Засгийн газар бүх талаар дэмжиж хамтран ажиллахад бэлэн байна. Улаанбаатар өнөөдөр хүн амын өсөлтөөрөө метрополис хотын төвшинд нэгэнт хүрсэн, харин хөгжлөөрөө хоцорч явна .

Монгол Улс бол Төв Азийн зүрхэнд оршдог бүрэн эрхт тусгаар улс. Түүний нийслэл нь дэлхийн стандартаар дагуул хотын хэмжээний хөгжилтэй байж болохгүй. Энэ бол манай Засгийн газрын байр суурь. Бусдын нийслэл орчин цагт ямар хөгжилтэй байна вэ, айлын хүүхдүүд ямар хотод өсч сурч хүмүүжиж байна вэ, Монгол Улсын нийслэл яг л тийм байх ёстой. Энэ бол манай Засгийн газрын төдийгүй монгол хүн бүрийн мөрөөдөл юм. Энэ мөрөөдлийг биелүүлэх, бодит ажил хэрэг болгохын төлөө мэргэжлийн инженерүүд илүү ухаанаа зарж, улстөрчид, хотын удирдлагууд тэднийг сонсож ажил хэрэг болгох ёстой, үүнийг л шинжлэх ухааны үндэстэй хөгжүүлэх гэнэ.

Орчин цагийн хөгжилтэй хот гэж гоё ганган, олон давхар шилэн барилгуудын тухай би яриагүй. Улаанбаатар хотын удирдлагууд маань “Аз жаргалтай Улаанбаатар” хөтөлбөр хэрэгжүүлэхээр ажиллаж байна. Хотын айл болгон, хүн бүрийг аз жаргалтай амьдруулна гэдэг амаргүй, цаг хугацаа, хөрөнгө мөнгө ихээр шаардагдана. Гэхдээ хэзээ нэгэн цагт хүрэх ёстой холын зорилгыг ойртуулахын төлөө улс төрийн эр зориг гаргаж, энэ чиглэлээр эрч хүчтэй ажиллаж байгаа Улаанбаатар хотын удирдлагууд, түүний баг хамт олон, ИТХ-д Засгийн газрын нэрийн өмнөөс баяр хүргэе.

Миний бие нэгэнт Улаанбаатарыг шинжлэх ухааны үндэстэй хөгжүүлэхэд инженерийн шийдэл хамгийн чухал гэж үзэж байгаа учраас тэднийг оюун ухаанаа зарцуулах,зураг төсөл боловсруулахад санаа болгож хэдэн санал хэлье.

1. Улаанбаатар хот өнөөдөр Монгол Улсын нийт газар нутгийн 0.3-хан хувийг эзэлдэг. Тэгсэн хэрнээ манай улсын нийт хүн амын 50-иас илүү хувь нь амьдарч байна. Энэ нь юутай холбоотой байна вэ, төрийн байгууллагуудаа дагасан төвлөрөл байна уу, дэд бүтэцдээ баригдсан бөөгнөрөл үү. Цаашид ингэж нийт газар нутгийнхаа 0.3-хан хувь дээр шахцалдан, шавааралдан амьдарсаар байх уу, яаж шийдэх вэ гэдэгт улстөрчдийнхөөс илүү мэргэжлийн байгууллага, мэргэжлийн хүмүүсийн дүгнэлт, санаа оноо чухал байна. “МонголУлсын хүн амын нутагшилт, суурьшлын хөгжлийн ерөнхий төсөл” боловсруулж, батлуулах ажлыг удирдан зохион байгуулах Үндэсний хороог Монгол Улсын Ерөнхий сайдаар ахлуулан байгуулж, төслийг боловсруулж байна.Удахгүй УИХ-д өргөн барьж, батлуулснаар хотуудаас гадна аймаг, сумын төв, бусад суурингийн хөгжлийн асуудлыг шийдвэрлэхэд сайн нөлөө үзүүлнэ гэж үзэж байна.Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах асуудлыг судлах, санал боловсруулах Ажлын хэсэг ажиллуулж, энэ хүрээнд засаг захиргаа, нутгийн удирдлагыг төгөлдөршүүлэх шаардлага байгааг тодорхойлж, хот тосгоныг засаг захиргааны нэгж болгон хөгжүүлэх санал боловсруулсан байгаа. УИХ-ын шийдвэрээр саяхан зохион байгуулсан Зөвлөлдөх санал асуулгын дүн нь засаг захиргааны нэгжийн бүтцийг төгөлдөржүүлэх, шинэ хотын бодит эрэлт иргэдийн дунд байгааг илтгэн харууллаа.

2. Хэрвээ Улаанбаатар хот өнөөдөр хүн амын өсөлтөөрөө дэлхийн стандарт бүхий метрополис хотын төвшинд хүрсэн юм бол энэ тодорхойлолтын гол шалгуур болсон амгалан, стрессгүй амьдрах орчин нөхцөлийг бүрдүүлэх, энэ тал дээр өнөөдөрөөс эхлээд илүү санаа тавих, тодорхой ажлууд хийххэрэгтэй. “Аз жаргалтай-Улаанбаатар” хөтөлбөр хотын иргэн бүрийг амгалан, стрессгүй амьдруулахаас эхлэх ёстой. Энэ тал дээр хотын удирдлагууд болон холбогдох мэргэжлийн байгууллагууд хамтарч ажиллах хэрэгтэй байна.

3. Улаанбаатар бол улсын нийслэл, Монголын суурин соёлын төв боловч, монголчуудын уламжлалт амьдралыг хэв маягийг хадгалан агуулгыг нь баяжуулсан шинэ суурьшилд, уламжлалт үйлдвэрлэлийг шинэ технологи, ур чадвартай хослуулан хөгжүүлэх, инновацид гол анхаарлаа хандуулах хэрэгтэй байна. Энэ талын төсөл, хөтөлбөр,хотын агаарын болон хөрсний бохирдлыг бууруулахад чиглэсэн ногоон барилгын үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх чиглэлд хоттойгоо хамтарч ажиллахад Монгол Улсын Засгийн газар бэлэн байгааг хэлье.

4. Хотын хөгжил бол дан ганц үйлдвэрлэл, өндөр байшин барилгууд биш юм.Хотын соёл бол хотын хөгжил гэж би хувьдаа ойлгодог. Хотын соёлыг зөвхөн хууль дүрмээр зохицуулахгүй. Хотын соёлыг төлөвшүүлэхэд орчин нөхцөл чухал. Хотын соёл бол хотод амьдрах стандарт юм. Тэрхүү стандартыг бий болгох нь төр засаг, хоттой холбоотой ажилладаг байгууллага бүрийн үүрэг юм. Наад зах нь тухайн байгууллага дотроо болон ойр орчимдоо хогийн сав тавиагүй байж хогоо хаана хаях хотын соёлыг иргэнээсээ шаардах нь утгагүй юм.

Ер нь хотын хөгжил гэхээр л метротой болох, давхар зам, гүүрэн гарц барих зэрэг дандаа том төслүүд биш юм. Хотын хөгжил жижгээс эхэлнэ. Хотын соёлтой иргэн гарцан дээр явган зорчигчийг дайрчих гээд зүтгээд байхгүй. Хэрвээ бүгдээрээ гарцан дээр явган зорчигчдод зам тавиад сурчихвал хотын иргэн аюулгүй, амгалан амьдрах нэг шалгуур бүрдэнэ. Аюулгүй, амгалан амьдралтай хотыг хөгжилгүй хот гэж хэн ч хэлэхгүй.

Эцэст нь хэлэхэд хотын хөгжил бол улсын хөгжлийн үндэс юм. Тийм учраас Улаанбаатар хот маань ирээдүйд Азийн нүүр царай болсон, олон улсын төвшинд өрсөлдөх чадвар бүхий бизнес, эрүүл мэнд, боловсролын төв бүхийинженерийн шийдэлтэй их хот /метрополис/ болон хөгжинө гэдэгт итгэлтэй байна. Тийм сайхан хотыг бүтээж, тийм сайхан ирээдүйг үр хойчдоо үлдээхийн төлөө өнөөдрөөс эхлэн зүтгэх нь Та бидний үүрэг, зугтааж үл болох хариуцлага гэдгийг хэлье гэж Засгийн газрын Хэвлэл мэдээлэл, олон нийттэй харилцах хэлтсээс мэдээллээ.