Яармаг

Oly.mn-ий Youtube хуудсанд 2019 оны 4 сарын 5-нд нийтлэгдсэн дүрс бичлэг

facebook C1 Television хуудсанд 2021 оны 6 сарын 06-нд нийтлэгдсэн дүрс бичлэг

Хүннү орон сууцны хотхон

Хурд группын Youtube хуудсанд 2016 оны 02 сарын 26-нд нийтлэгдсэн сурталчилгааны дүрс бичлэг.

Гарден сити

NCD групын Youtube хуудсанд 2017 оны 11 сарын 24-нд нийтлэгдсэн сурталчилгааны дүрс бичлэг.

Ханбогд ресдиенс

2016 оны 11 сарын 11-нд Youtube хуудсанд нийтлэгдсэн сурталчилгааны дүрс бичлэг.

Хадат вилла

2016 оны 9 сарын 1-нд Lifestyle at Khadat Youtube хуудсанд нийтлэгдсэн сурталчилгааны дүрс бичлэг.

Аэро хот

2019 оны 2 сарын 18-нд нийтлэгдсэн. 

Барилга Хот Байгуулалтын Яамны цахим хуудсанд 2021.04.23 -нд нийтлэгдсэн мэдээ:

Олон улсын шинэ нисэх онгоцны буудал, “Богд хаан” төмөр зам, босоо тэнхлэгийн олон улсын “АН-3” авто зам зэрэг үндэсний томоохон бүтээн байгуулалтын төслүүд хэрэгжиж байна. Эдгээр төслүүдийг үндэслэн Төв аймгийн нутаг дэвсгэрт авто, агаар, төмөр замын холимог тээврийн нэгдсэн зангилааг бий болгож олон улсын ачаа болон зорчигч тээвэр, гадаад, дотоод худалдааны урсгалыг даган эдийн засгийн чөлөөт бүс, уламжлалт болон шинэ үеийн түүх, соёлын аялал жуулчлал, орчин үеийн үйлдвэрлэл, мэдээлэл, технологийн чиглэлээр бүс нутгийг хөгжүүлж, хот суурины оновчтой тогтолцоог бүрдүүлэх үүднээс Улсын Их Хурлын 2020 оны 05 дугаар сарын 14-ний өдрийн 55 дугаар тогтоолоор Хөшигийн хөндийд "Шинэ Зуунмод", “Майдар” хотуудыг шинээр байгуулах  шийдвэр гаргасан.

Олон улсын шинэ нисэх онгоцны буудлыг даган хөгжих Шинэ Зуунмод хотын хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөг Засгийн газрын 2019 оны 29-р тогтоолоор, Төв аймгийн төв Зуунмод хотын ерөнхий төлөвлөгөөг мөн Засгийн газрын 2019 оны  30-р тогтоолоор тус тус баталсан.

Хотын ерөнхий төлөвлөгөөний дагуу “Шинэ Зуунмод”, “Зуунмод”, “Майдар”, Сэргэлэн сумын төв гэсэн суурьшлын дөрвөн төвийг хот байгуулалтын болон зам тээврийн дэд бүтцийн нэгдсэн төлөвлөлттэйгээр хөгжүүлэх юм. Ингэснээрээ Төв аймгийн Сэргэлэн сумын Хөшигийн хөндийд 2040 он гэхэд Зүүн хойд Азийн зам тээврийн (агаарын, төмөр зам, авто замын) томоохон зангилаа төв болох юм.  150-200 мянган хүн амтай эдийн засгийн өндөр өсөлттэй бүс нутаг, түүнийг даган бий болсон Аеротрополис хот бий болно. Улмаар Богд хан төмөр зам, чөлөөт бүс, тээвэр логистикийн төв, 20000 айлын орон сууц баригдаж, нийт 60-70 мянган шинэ ажлын байр бий болж, гадаад, дотоодын хөрөнгө оруулалт нэмэгдэж, Монгол Улсын дотоодын нийт бүтээгдэхүүн буюу эдийн засгийг 10-15 хувь тэлэх боломж бүрдэх юм.

“Шинэ Зуунмод хот” нь Улаанбаатар хотын төв цэгээс 53 км зайд Төв аймгийн Сэргэлэн сумын нутаг Хөшигийн хөндийд, Төв аймгийн төв Зуунмод хотоос 10 км, Сэргэлэн сумын төвөөс 15 км, Майдар хот төслөөс 20 км зайд тус тус байрладаг бөгөөд Шинэ Зуунмод хотын хот байгуулалтын хөгжлийн хүн ам зүйн таталцалыг 25 км-ээр тооцож, нийт тухайн бүс нутгийн 25,9 мянган га бүхий нутаг дэвсгэрийг улсын тусгай хэрэгцээнд авч, суурьшлын 4  төвийг нэгдсэн бодлогын хүрээнд цогц байдлаар төлөвлөн хөгжүүлнэ.  Шинэ хотуудыг байгуулахтай холбогдуулан Засгийн газрын 2010 оны 140, 2016 оны 154 дугаар тогтоолоор Төв аймгийн Сэргэлэн сумын Хөшигийн хөндийд баригдах “Олон улсын нисэх онгоцны буудал”-ын нутаг дэвсгэрт орших 12,084.9 га, Засгийн газрын 2018 оны 273 дугаар тогтоолоор Төв аймгийн Сэргэлэн сумын нутаг дэвсгэрт 12,000 га газрыг “Майдар хот” төсөл хэрэгжүүлэх зориулалтаар тус тус улсын тусгай хэрэгцээнд авч, хилийн заагийг тогтоогоод байна.      

2022 оны 01 сарын 14   Эдийн засгийн чөлөөт бүс байгуулах тухай УИХ-ын тогтоолын төсөл

2022 оны 01 сарын 17   Barilga.MN хуудсанд нийтлэгдсэн ярилцлага

2022 онй 03 сарын 16    Мэдээ

2022 оны 03 сарын 16   УИХ-ын чуулган:



2022 оны 03 сарын 17

“УЛААНБААТАР ХОТЫН 2040 ОН ХҮРТЭЛХ ХӨГЖЛИЙН ЕРӨНХИЙ ТӨЛӨВЛӨГӨӨНИЙ ҮЗЭЛ БАРИМТЛАЛ /КОНЦЕПЦ/”-ЫГ МОНГОЛ УЛСЫН ЗАСГИЙН ГАЗРЫН ХУРАЛДААНААР ХЭЛЭЛЦҮҮЛЖ ДЭМЖИГДЛЭЭ

2020.06.12

Улаанбаатар хотын 2040 он хүртэлх хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөг “ҮНЭЛГЭЭ ДҮГНЭЛТ, СУУРЬ СУДАЛГАА”, “КОНЦЕПЦ”, “ЕРӨНХИЙ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ” гэсэн 3 үе шаттай хийж гүйцэтгэж байгаа бөгөөд эхний үе шат болох “Үнэлгээ дүгнэлт, суурь судалгаа”-ыг 2017-2018 онд хийж гүйцэтгэсэн. Тус “Үнэлгээ, дүгнэлт”-ээр Улаанбаатар хотыг 2020 он хүртэл хөгжүүлэх ерөнхий төлөвлөгөөний тодотголын хэрэгжилтийг 29.6 % гэж дүгнэж хэрэгжилтэд дараах хүчин зүйлс нөлөөлсөн гэж үзжээ. Үүнд:

• Ерөнхий төлөвлөгөөг хэрэгжүүлэх тогтолцоо бүрдээгүй;
• Хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааны төлөвлөгөө хугацаа хоцорч батлагдсан;
• Салбарын мастер төлөвлөгөө бүрэн боловсруулагдаагүй;
• Ерөнхий төлөвлөгөөний хэрэгжилтэд мониторинг хийх тогтолцоо бүрдээгүй;
• Ерөнхий төлөвлөгөөний хөрөнгө оруулалт, санхүүжилт дутмаг;
• Улс төрийн нөлөөлөл

Мөн хот байгуулалтын өнөөгийн нөхцөл байдал дээр суурилан цаашдын хөгжлийн алсын харааг тодорхойлсны үндсэн дээр нийгэм эдийн засгийн өсөлт, шинжлэх ухааны хөгжил, цаг үеийн өөрчлөлтүүдтэй нийцүүлэн “Улаанбаатар хотын 2040 он хүртэлх хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөө”-ыг боловсруулах нь зүйтэй гэсэн зөвлөмж, дүгнэлтийг гаргасан байна.

Хоёр дахь үе шат болох “Улаанбаатар хотын 2040 он хүртэлх хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөний үзэл баримтлал /концепц/”-ыг боловсруулж мэргэжлийн байгууллагууд, эрдэмтэн судлаачид, төрийн захиргааны төв болон орон нутгийн захиргааны мэргэжлийн байгууллагуудын холбогдох шатны хурлуудаар хэлэлцүүлж санал зөвлөмж авч тусган, “Алсын хараа-2050” Монгол Улсын урт хугацааны хөгжлийн бодлогын баримт бичигтэй уялдуулж ажилласан.

“Улаанбаатар хотын 2040 он хүртэлх хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөний үзэл баримтлал /концепц/”-аар ОРШИН СУУГЧДЫН ЭРҮҮЛ, АЮУЛГҮЙ, ТААТАЙ ОРЧИНД АМЬДРАХ БҮРЭН ЭРХТЭЙ, БАЙГАЛЬ ОРЧИНД ЭЭЛТЭЙ ТЭРГҮҮНИЙ ТЕХНОЛОГИД СУУРИЛСАН, ОЛОН УЛСАД БАЙР СУУРИА ЭЗЭЛСЭН ЭДИЙН ЗАСАГТАЙ, МОНГОЛ УЛСЫН ХӨГЖЛИЙН ХӨТӨЧ, ИРГЭН ТӨВТЭЙ ХОТ болгон хөгжүүлэх зорилгыг дэвшүүлж дараах үндсэн зорилтуудыг тодорхойлсон. Үүнд:

• Тогтвортой хөгжилтэй хот;
• Идэвхтэй хот;
• Дасан зохицох чадвартай хот;
• Цогц, цомхон хот;
• Хүртээмжтэй хот;
• Хэмнэлттэй хот гэсэн зарчмууд болно.

2040 оны төсөөллөөр Нийслэлийн хүн ам 2.2 сая байх бөгөөд үүнээс 600 мянган хүн амыг Дагуул, хаяа хот, тосгодод суурьшуулна. Дагуул, хаяа хот, тосгодыг худалдаа, үйлчилгээ, соёл боловсрол, хөдөө аж ахуй, хүнс, хөнгөн үйлдвэрлэл, тээвэр логистик, аялал жуулчлалын чиглэлээр төрөлжүүлэн хөгжүүлж ажлын байрыг нэмэгдүүлэх замаар Улаанбаатар хотын төвлөрлийг сааруулна.

Улаанбаатар хот доторх төвлөрлийг задлах зорилгоор соёл, боловсрол, худалдаа үйлчилгээ, орон сууц, нийгмийн дэд бүтцийн хангамж бүхий хотын шинэ төв, дэд төв, төрөлжсөн төв, олон нийтийн төвүүдийг шинээр байгуулж, тэдгээрийг холбосон хөгжлийн коридорыг бий болгоно.

Эрэлтэд суурилсан /demand driven/ төлөвлөлтийг боловсруулж, санхүүжүүлэх боломжтой /bankable/ төсөл хөтөлбөрүүдийг боловсруулж, хувийн хэвшилтэй хамтран хэрэгжүүлэх, Урт хугацааны төслүүдийг хэрэгжүүлэх үнэт цаас гаргах Хөрөнгө оруулалтын сан байгуулж, менежментийн тогтолцоог бүрдүүлэх, Татварын олон төрөл, олон тулгуурт эдийн засгийг хөгжүүлэх, Нийслэл хотын хэмжээнд эдийн засгийн чөлөөт бүс байгуулж хотын бие даасан эдийн засгийн бүтцийг бий болгоно.        

Мөн Улаанбаатар хотын суурьшлын хилийг дагуулан 50 метр өргөнтэй суурьшлыг хязгаарлах ногоон бүс байгуулах бөгөөд одоогийн байгалийн унаган төрхөөрөө байгаа газруудад болон төлөвлөлтийн дэд төвүүдэд цэцэрлэгт хүрээлэн байгуулж агаар, орчны бохирдлыг бууруулах зэрэг томоохон зорилтууд тусгагдсан.

Тус үзэл баримтлалыг Монгол Улсын Засгийн газрын 2020 оны 06 дугаар сарын 12-ны өдрийн 35 дугаар хуралдаанаар хэлэлцүүлж дэмжигдсэн бөгөөд холбогдох хууль тогтоомжид нийцүүлэн “Улаанбаатар хотын 2040 он хүртэлх хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөө”-г боловсруулахыг Барилга, хот байгуулалтын сайд болон Нийслэлийн Засаг дарга бөгөөд Улаанбаатар хотын Захирагчид үүрэг болгов.

Эх сурвалж: Нийслэлийн Хот байгуулалт, хөгжлийн газар

Соёлын төв өргөө

Богд хан уулын тахилга

Богд хаант Монгол Улсын үед Богдхан уулыг албан ёсоор дархалснаас эхлэн жилд 2 удаа тахиж, тахилгын баяр ёслол нь 2 өдөр үргэлжилдэг бөгөөд эхний өдөрт нь тахилгын ёслол, дараа өдөрт нь Хан уулаа тахисны баяр наадам хийдэг байжээ. Богдхан уулын оргил Цэцээ гүнд 2 овоо байдаг бөгөөд зүүн талын овоог шашны, баруун талын овоог төрийн овоо гэж нэрлэдэг. Тус бүрд нь идээ будаа, бүтэн үхрийн мах, хэд хэдэн хонины махаар шүүс бэлтгэн тавьдаг байсан бөгөөд тэдгээр шүүсийг тавих цар нь 10 ханатай гэрийн тоонотой тэнцэхүйц том байжээ. Аймаг хошууд, ард иргэдээс өргөл барьцанд ирсэн цагаан идээ, айраг тараг зэргийг сарын өмнөөс Чулуутын аманд цуглуулж тахилгын өдөр тэмээнд ачин Цэцээ гүн рүү аваачдаг байжээ.

Богдхан уулыг тахих өдөр өглөө эрт нар гарахаас өмнө төрийн хаад ноёд тэргүүтэн Төрхурахын амыг өгсөн мориор очиж, Их хүрээнээс цогчин унзад, гэсгүй тэргүүтэй 50 гаруй лам, өвөр талаас Манзуширын хийдийн 40 орчим лам хувраг ирж тахилгын ном уншдаг байв. Эхлээд хааны зарлигийг уншиж, шар торгон дээр бичсэн өргөмжлөл, хуй торго зэргийг сангийн бойпорт хийж шатаана. Дараа нь хэргэм зэргийнхээ дагуу хадаг яндар барьж овоог нар зөв тойрон мөргөл үйлдэж идээнийхээ дээжийг барьж хүндэтгэл үзүүлнэ.

Богдхан уулыг дархалж хоёр оргилд нь “Гүн” цол шагнаж 50 лангийн цалин пүнлүү олгож байсан бөгөөд тахилгын үеэр уулын оройн хонгилд хадганд ороон хийдэг байжээ. Эргэн тойронд нь том бойпор болон 13 жижиг бойпор тойруулан тавьж их хэмжээний арц хүж уугиулан сан тавьдаг байсан бөгөөд арц хүжний үнэр, бүрээ бишгүүрийн дуу Богдхан уулаар таран цуурайтдаг байжээ. Тахилга тайлга дууссаны дараа тахилгын идээ, будаанаас 30 аймаг, 10 дацанд хүртээдэг байжээ. 

Богдхан уулын савдагийг хүчирхэг Хангарьд шувуу, буга унасан Цагаан өвгөн хэмээн дээдэлж, Их хүрээний цам харайх үеэр муу хорлол бүхнийг дарагч хэмээн Хангарьд шувууг, ариун цагаан амирлангуйг авчрагч Цагаан өвгөн хоёрыг оруулж тоглуулдаг байжээ. Хожим Богдхан уулын тахилгад зориулж оройд нь найман талтай алтан ганжиртай сүм бариулж байнгын 2 лам сууж, зул хүж өргөдөг байсан хийгээд Богд уулын Цагдаа нар долоо хоногоор ээлжлэн эргэж тойрч зулын тос, хүнс залгуулдаг албатай байжээ. Өнөө үед Богд хан уулын тахилганд дээрхи ёс заншлаас зарим зүйл нь уламжлагдан үлдсэн байна.

Сурвалж: touristinfo.mn

Түүхэн товчоон:

Их Тэнгэрийн аманд байгаа хадны сүг зураг тэргүүтнийг үзэхэд лавтайяа аль хүрэл зэвсгийн үеэс хүн суурьшиж байсан ул мөр байдаг. Богд Хан Уул эртнээс бөө мөргөлийн шүтээн, тайлга тахилгын газар байсан бөгөөд 13-р зууны үеэс Хэрэйдийн Ван Хан Туулын Хар шугуйд нутаглаж байхдаа Хан Ууланд ан гөрөө хийх, гал хөс түлэхийг хориглодог байжээ.

Манжийн хаан Тэнгэрийг тэтгэсний 43-р он буюу нийтийн тооллын 1778 онд Их Хүрээний сайд ван Юндэндорж, харьяа түшмэл Санжаадорж нарын айлтгал бичгээр Богд Хан Уулыг зарлигаар тахиж байх болсон гэсэн түүхэн мэдээ байдаг. Дээрхи Юндэндорж ван болон Санжаадорж түшмэл нарын саналаар Богд Жавзандамба хутагтын цолыг Хан Ууланд өргөснөөр Богд Хан Уул гэх болсон гэдэг. Энэ уулын хоёр ноён оргилд Цэцээ гүн, Түшээ гүн гэсэн цол олгож, жил бүр улсын сангаас цалин пүнлүү олгодог байсан байна. Мөн энэ үеэс Богд Хан Ууланд Өмнийг Тэтгэгч Цагаан Лавай Дүнжингарав гэдэг нэрийг өгсөн гэдэг. 

Богд уулын бараа харагдах газар хүн цаазаар авдаггүй байсан гэдэг. Тэнгэрийг тэтгэгч хааны зарлиг гарсны дараанаас 1779 оны шарагчин гахай жил Халх дөрвөн аймаг, шавь таваараа нийлэн тахиснаас хойш зарлигаар жилд хоёр удаа зун, намарт тахьдаг болсон гэдэг. Хувьсгалын жилүүдэд Хан Уулын тахилга тасалдсан байсан ч 1995 он Улаанбаатар хот үүсгэн байгуулагдсаны 365 жилийн ойгоор Цэцээ гүний оргилыг тайж, 1995 онд Монгол Улсын ерөнхийлөгч П.Очирбат Богд Хан Уулыг тайх санаачлагыг дэмжсэн зарлиг гарган., 2004 оноос Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн зарлигаар төрийн тахилгатай уулсын нэг болгож 5 жилд нэг удаа төрийн тахилга үйлдэх болсон.

Сурвалж: wikipedia.org

Бадарчын дов

Нийслэл Хүрээнд “Бадарчын дов” хэмээх нэгэн газар байжээ. Энэ нь одоогийн МҮЭ-ийн соёлын ордны урдхан талд хуучин нүүдлийн кино театр гэж байсны орчим байсан аж. Бадарчны довын зүүн талд байсан Баруун Сэлбийн зүүн хэсэгт хашаагүй гэр хорооллыг “Засагт ханы задгай” гэдэг байжээ. 

Өнөөгийн II төрхийн байрнаас баруун хойш Баруун Сэлбэ гол дээгүүр тавьсан гүүрийг “Зодоч нарын гүүр” гэдэг байв. Түүний баруухантаа “Тантанжалын дуган” гэж улааны урсгалын жижиг сүм байсан гэдэг. Уг сүмийн баруун урдах олон гэр, майхныг “бадарчин нарынх” гэдэг байжээ. Бадарчид алс газар явахдаа баруун хойд талынхаа дугуй хаалга хэлбэрт суварган доогуур шурган гардаг. Харийн нутгаас иргэд орон гэртээ орохын урд мөн л энэ суварган доогуур шурган ордог байжээ. Энэ зан үйл нь хүний нутгийн өвчин зовлон, хов жив, хэрүүл маргаан, аливаа муу зүйлийг гэр орондоо оруулахгүй хэмээн ариусаж буй хэрэг ажээ.

Тэдгээр бадарчин лам нарын дундаас Сайн ноён хан аймгийн Далайчойнхор вангийн хошууны харьяа Аюурзана гэгч бадарчин XIX зууны сүүлчээр бадарчлан Төвд, Итали, Герман, Орос орноор яваад төвд, итали, орос, эсперанто хэлний мэдлэгтэй болоод эргэж ирээд сургууль, боловсролын байгууллагад ажиллаж байсан гэдэг.

Мөн Сайн ноён хан аймгийн Үйзэн вангийн хошууны харьяат Чойдамба (1843-1928) 1861 онд 18 настайдаа Төвдөд зорчиж, тэндээсээ Пакистанаар дамжин мусульман шашинд орон Арабын Мекка, Медина хотоор мөргөл үйлдэн явсаар 1904 онд Арабаас хоёр тэмээтэйгээр төрөлх нутагтаа иржээ. Тэрээр араб хэлээр гарсан Монголын түүхийн холбогдолтой олон боть ном авчирчээ.

Сурвалж: touristinfocenter.mn

Х.Чойбалсангийн өвлийн ордон

Улс төр, нийгэм, цэргийн нэрт зүтгэлтэн, БНМАУ-ын хошой баатар, өрлөг жанжин, ХХ зууны монголын удирдагчдын нэг Х.Чойбалсанд зориулан архитектор Н.М.Щепетильниковын 1943 онд зохиосон зураг төслөөр 1947 онд барьж ашиглалтад оруулжээ. Энэ байшинг Х.Чойбалсангийн өвлийн ордон, 30 дугаар байр, Маршалын өргөө хэмээн нэрлэдэг бөгөөд Х.Чойбалсан нас өөд болтлоо амьдарч байжээ.

Нэгдүгээр давхар нь будаалгын танхим, бильярд, хүлээлгийн болон хамгаалагч нар суудаг өрөө, хоёрдугаар давхар нь бичгийн өрөө, номын сан, нарийн бичгийн даргын тасалгаа, хоолны бага заал, унтлагын болон хүүхдийн зэрэг өрөөнөөс бүрдэж байжээ.

Анх зургаан өрөөтөй, айлын зориулалттай баригдсан энэ барилга нь 1986 онд өргөтгөл хийж 20 гаруй өрөө тасалгаагаар нэмэн тохижуулжээ.

1990 он хүртэл НАХЯ-ны III газрын харьяанд явж ирсэн “30 дугаар байр” 1990 оноос Төр, засгийн үйлчилгээ аж ахуйг эрхлэх газарт, 1996 оноос Төрийн тусгай хамгаалалтын газарт харьяалагдах болсон байна. Маршалын өргөө хэмээн нэрлэх болсон энэ байранд зочид төлөөлөгчдийг хүлээн авах, төр засгийн зарим ёслол, хүлээн авалт хийх зэрэг ажлыг зохион байгуулж байна.

Эх сурвалж: Сайн байна уу Улаанбаатар минь

Сүхбаатарын хөшөө

1946 онд уг хөшөөг барьж МАХН-ын төв хороо, Сайд нарын зөвлөлийн 13/3 дугаар тогтоолоор төв талбайд байгуулах шийдвэр гарч байв. Ийнхүү 1946 оны 7-р сарын 8-нд Ардын хувьсгалын 25 жилийн ойгоор хөшөөний нээлтийг хийсэн түүхтэй.

Хөшөөний эх загварыг уран барималч С.Чоймбол гаргаж, зураач Л.Намхайцэрэн, Д.Чойдог, барималч Н.Жамбаа, Д.Дамдиймаа, А.Даваацэрэн, Данзан, Нацаг, Лхамсүрэн нарын уран бүтээлчид хамтран бүтээжээ. Хөшөө нь нийт 12 метр өндөр бөгөөд үүнээс байц хадыг дүрсэлсэн суурь хэсэг нь 8 метр, морь унасан жанжны баримал 4 метр өндөртэй. Сүхбаатарыг дөрөөн дээрээ өндийн зогсоод баруун гараа өргөж, ард түмнээ шинэ ялалт амжилтад уриалан дуудаж байгаагаар дүрсэлжээ.

Хөшөөний нүүрэн талд “Бидний улс эв саналаа нэгтгэн нийт нэгэн хүчийг нийлүүлэн нэгэн зэргээр зориглон хөдөлбөөс, үл хүрэх газар үгүй бөгөөд мэдэхгүй, чадахгүй хэмээх явдал огт үгүй болж, цэнгэлийн манлайг олж болохыг дан ганц сэтгэлийн чин зориг мэднэ” гэх Д.Сүхбаатарын хэлсэн үгийг уйгаржин монгол бичгээр товойлгон сийлсэн байдаг.

Хөшөөг тойрсон 14 чулуун арсланг ардын уламжлалт ур маягийн дагуу хийж, төмөр гинжээр холбосон байдаг. Арслангуудыг холбосон ширмэн гинжийг тухайн үеийн Төмөрийн заводын дарга Г.Батсүх удирдан хийлгүүлжээ. Д.Сүхбаатарын шавар хөшөөний материалыг сайжруулж хүрэлдэх ажлыг 2010-2011 онд хийж гүйцэтгэсэн ба хүрэл хөшөөг нээх ёслол 2011 оны 3-р сарын 1-нд болсон юм.

Эх сурвалж: Сайн байна уу Улаанбаатар минь

Цайны зам

1689 оны 8-р сарын 28-нд одоогийн Дорнод аймгийн цаана байдаг Нэрчүү голын эрэг дэх Нэрчинск гацаанд Оросын Романов хааны болон Хятадын Чин династийн төлөөлөгчид нэгэн гэрээ байгуулсан нь энэ хоёр орны түүхэн дэх анхны гэрээ байсан бөгөөд хожим нь Нэрчүүгийн гэрээ гэж нэрлэгдсэн. Уг гэрээгээр хоёр улсын хилийг тогтоож, харилцан худалдаа хийхээр тохирсон ч зам харилцаа байхгүй, зарим зүйл нь тодорхойгүй байснаас болж уг гэрээний худалдаатай холбоотой заалт хэрэгжихгүй байсаар 1727 оны 8-р сарын 20-нд Буурын гэрээгээр хоёр улсын хилийг тодотгож, мөн оны 10-р сарын 21-нд байгуулагдсан Хиагтын гэрээгээр хоёр орны хооронд худалдаа хийх үндсэн зарчмуудыг тодорхойлсноор худалдаа хийх таатай нөхцлийг бүрдүүлжээ. 

Эдгээр гэрээний үндсэн дээр оросууд Хиагтад, хятадууд хилийн нөгөө талд нь Маймаачин нэртэй худалдааны боомт байгуулж хоёр орны худалдаа эдгээр боомтоор бараг 300 орчим жил явагдсан бөгөөд 1869 онд Суэцийн суваг нээгдэж, 1903 онд Транссибирийн төмөр зам ашиглалтад орсноор ач холбогдол нь нэлээд буурч улмаар 1911 оны Синхайн хувьсгал, Дэлхийн I дайн, Октябрийн болоод Ардын хувьсгалын улмаас үлэмж багассан хэдий ч 1927 он хүртэл тодорхой хэмжээгээр үргэлжилж байсан түүхтэй.

Хиагт-Маймаачингийн боомтоор Хятадын талаас зөөдөг гол ачаа нь цай байсан учраас уг боомтыг дайран өнгөрөх замыг “Цайны зам” гэж нэрлэх болжээ. Бараг 9000 км үргэлжлэх Цайны замын эцсийн цэг нь Оросын Москва хот байсан юм. Хятадын нутагт ургуулж хураасан цайг Хаалган хүргэж тэндээс Замын-Үүд, Чойр, Хүрээгээр дайруулан Хиагтад хүргэдэг байжээ. Цайг малын нойтон арьсанд боож тэмээн жингээр зөөнө. Нэг удаагийн жингийн цуваанд мянга хүртэл тэмээ явдаг, нэг тэмээ нуруундаа 200 кг, тэргэнд хөллөсөн үед 400 кг ачаа тээвэрлэдэг, хоногт 30-40 км замыг туулдаг байжээ. Байгаль, цаг уурын онцлогоос болж тэмээн жингийн тээврийг намар, өвлийн улиралд хийж, Хаалганаас Хиагт хүртэл говь хээр, уул тал бүхий урт замыг 30-40 хоногт туулдаг байжээ. Цайнаас гадна торго, шаазан эдлэл бас зөөдөг байв.

Тэмээн жин Хиагтаас буцахдаа голдуу ангийн арьс, ноосон даавуу (заримдаа бүр Англи, Германд үйлдвэрлэсэн), хөвөн даавуу зэрэг бараа зөөдөг байжээ. Хиагтаар хийдэг байсан худалдаа нь тухайн үеийн Оросын хувьд хамгийн ашигтай гадаад худалдаа байсан гэж судлаачид бичдэг. XIX зууны үед Хиагт саятан худалдаачдын тоогоороо Москвагийн дараа ордог байсан гэдэг. 1881 онд Хиагтад очсон АНУ-ын сэтгүүлч Ж.Кеннан тус боомтоор жилд 10-15 сая ам.долларын үнэ бүхий бараа орж гардаг тухай тэмдэглэн бичсэн байна. (энэ мөнгөн дүнг одоогийн ханшид шилжүүлбэл маш их тоо гарах юм) XIX зууны дунд үеийн Хиагтыг бас тухайн үеийн Хонконгтой ч зүйрлэсэн байдаг. Ерөнхийдөө Хиагт болон Маймаачинг чөлөөт худалдааны бүс байсан гэж хэлж болох юм.

Цайны зам нь Монголын, ялангуяа нийслэл хотын түүхэнд чухал нөлөө үзүүлсэн. Олон өдөр аялж яваа жинчид Сибирийн тайгын хамгийн өмнөд хэсэг, их аян замын бараг голд нь байрлах Богд уулын ар, хатан Туулын эрэгт заавал буудалладаг байсан ба энэ хотгор газарт Нийслэл Хүрээ буюу өнөөгийн Улаанбаатар өргөжин хөгжихөд санамсаргүй нөлөө үзүүлжээ.

Хүрээ нь Орос - Хятадыг холбосон худалдааны гол зам буюу Цайны зам дээр байгаа учраас тэнд 1786 оноос Манжийн амбан суурьших болж, 1861 оноос Оросын консулын газар байгуулагдсан нь Ар Монголд төдийгүй олон улсад хүлээн зөвшөөрөгдсөн хот суурин газар болсныг нотолж өгсөн. Улмаар Хүрээ нь аажмаар Монголын засаг захиргаа, шашин шүтлэг, олон улсын худалдааны томоохон төв болтлоо хөгжсөн. Хятад, Оросоос ирсэн барааг Хүрээнээс Монголын бусад нутаг руу түгээх болжээ. Энэ утгаараа, монголчууд бараг 300 жилийн тэртээгээс Орос – Хятад төдийгүй Ази – Европыг холбосон дамжин өнгөрөх тээврийн боомт газрын үүргийг гүйцэтгэж байсан гэж хэлж болно.

Шинэ цагийн Цайны зам: 1946 онд БНМАУ болон ЗСБНХУ-ын хооронд байгуулагдсан хамтын ажиллагааны гэрээний дагуу 1947 – 1956 оны хооронд тавигдсан “Улаанбаатар” төмөр замын маршрут нь Цайны замтай давхардаж байсан тул түүнийг “Шинэ цагийн Цайны зам” гэж нэрлэх үндэслэлтэй ажээ. Монголын төмөр зам өмнөх Цайны замын нэгэн адил Орос – Хятад хоёр улсыг төдийгүй Ази – Европыг холбосон худалдааны гол замын үүргийг эдүгээ ч амжилттай биелүүлж байна. Өнөөгийн Улаанбаатарын байшин барилгууд, Дархан, Эрдэнэт хотын үйлдвэржилт, бүтээн байгуулалтууд энэхүү төмөр замын ачаар л сүндэрлэн боссон. 

Дэлхийн II дайны дараа Монгол улсын тусгаар тогтнол олон улсын хэмжээнд баталгаажиж, хоёр хөрштэй найрсаг харилцааг хөгжүүлснээр өнгөрсөн зууны дундуур ЗХУ-ын тусламжаар баригдсан “Улаанбаатар” төмөр зам нь Монгол оронд урагшлах хөгжлийг авчирсан. Мөн Цайны замын дагуух төмөр замтай зэрэгцээд авто зам ч ашиглалтад орсон. Орос ба Хятадыг холбосон агаарын зам ч мөн энэ маршрутын дээгүүр өнгөрдөг.

Эх сурвалж: Монгол орны лавлах

Гэрлэх ёслолын ордон

БНМАУ тунхагласны 50 жилийн ойн баярыг тэмдэглэх үед ЗХУ-ын Төрийн тэргүүн Л.И. Брежнев болон хүндэт зочид төлөөлөгч нар хүрэлцэн ирсэн байжээ. Монголын Төрийн тэргүүн Ю.Цэдэнбалын гэргий А.И.Цэдэнбал Филатова зочдод хандан ахан дүүсийн холбоогоо бататган нандин бэлэг барихыг хүссэн өгөөмөр санал дэвшүүлсэн бөгөөд энэ нь Улаанбаатар хотод залуу хос гал голомтоо бадраах бүрт төрөл садан, найз нөхдөө цуглуулан хуримын ёслол үйлдэх шинэ цагийн ариун хайрын орд өргөө хэрэгтэй байгааг дурдсан явдал юм. Ийнхүү ЗХУ-ын буцалтгүй тусламжаар “Гэрлэх ёслолын ордон”-г сүндэрлүүлэн босгох шийдвэр гарч их бүтээн байгуулалт өрнөн Монголд төдийгүй Төв Азид анх үүдээ нээсэн ордон болжээ.

Монгол Зөвлөлтийн барилгачин залуучууд богино хугацаанд барьж дотоод заслыг Ардын зураач Д.Амгалан, сийлбэрч Л.Чуваамид нарын уран бүтээлчид ур ухаанаа хослуулан бүтээжээ. Ордны барилга 1976 оны 6-р сарын 14-ний өдөр нээлтээ хийж Улаанбаатар хотын АДХГЗ-ны “Иргэний гэр бүлийн байдлыг бүртгэх хэлтэс” бөгөөд “Гэрлэх ёслолын ордон” хэмээх оноосон нэртэйгээр байгуулагдаж, мөн өдөр анхны хуримлагчдыг хүлээн авч гэр бүлийн баталгаа олгон, шинэ сууцны түлхүүр гардуулснаар энэ ордны түүхийн хуудас нээгджээ.

Эл үеэс эхлэн эхнэр нөхрийн ядам хуруунд хатан сүйх, хаан бугуйвчтай шижир алтан бөгж зүүдэг болсон байна. Өнөөг хүртэл 40 мянга гаруй хосын гэрлэлтийг бүртгэн авчээ. Сүүлийн жилүүдэд гэрлэж буй нийт хүмүүсийн 30 гаруй хувь нь тус ордонд ёслолоо хийж хоёр талын ах дүү, хамаатан садан, найз нөхдийнхөө өмнө бие биендээ үнэнч байхаа тангараглаж илүү бат бөх, үнэ цэнэтэй гэрлэлтийг буй болгодог болсон байна. Анх байгуулагдахад нь хуримаа хийж байсан хосууд 20, 30 жилийн дараа мөнгөн хуримаа дахин эл ордонд хийхээр ирдэг байна. Мөн НИТХ-ын Тэргүүлэгчдийн тогтоолоор Гэрлэх ёслолын ордны дэргэд 12 ханатай, 108 уньтай, сийлбэртэй “Их өргөө” гэрийг барьж 2010 оны 6-р сарын 21-ний өдөр нээлтээ хийж хуримын хүндэтгэл ёслолын үйл ажиллагаа болон сургалт семинар зэрэг арга хэмжээг зохион байгуулдаг болжээ.

Сонирхуулахад, 1924 онд Улаанбаатар хотын анхны захиргаа энэхүү хуримын ордон байгаа газар зургаан гэртэйгээр байгуулагдаж анхны засар даргаар М.Баяр томилогдон ажиллаж байжээ.

Эх сурвалж: Гэрлэх ёслолын ордон

Дээрх мэдээлэл дээр нэмж тэмдэглэхэд зөвхөн ЗХУ-ын мэргэжилтэн, барилгачдаас гадна Польш улсын мэргэжилтэн, барилгачид хамтран ажилласан мэдээлэл байна. Доорх бичлэгээс сонсоорой.

The Wedding Palace. Interview with S. Uuderuya from RedHero on Vimeo.

Гандантэгчинлэн хийд

Гандантэгчинлэн хийд Монголын бурхан шашны төв, гурван том хийдийн нэг юм. Гандантэгчинлэн хийдийн анхны сүмийг 1809 онд Далхын дэнжид Шар сүм нэртэйгээр байгуулжээ. Хожим Шар сүмийг Чойрын дацан болгожээ. Ламрим дуганыг 1924 онд, V Богд Жавзундамба хутагтад зориулсан Гандантэгчинлэн буюу “Их хот мандлын сүм”, Дашчойнхор, Ядгачойлин зэргийг 1838 онд, Цогчин дуганыг 1839 онд, Бадамёгог 1844 онд, Жүдийн сүмийг 1848 онд, Гунгаачойлин сүмийг 1909 онд, VIII Богдод зориулсан Мэгжид Жанрайсигийн сүмийг 1913 онд, V Богдын шарилын сүмийг 1841 онд, VII Богдын шарилын сүмийг 1869 онд, VIII Богдын шарилын сүмийг 1925 онд барьсан түүхтэй.

Гантантэгчинлэн хийдийн анхны барилгуудаас өдгөө 6 сүм үлджээ. 1944 онд сүмийн хурал номын ажлыг сэргээсэн юм. Гандантэгчинлэнд хадгалагдаж буй олон ховор ном судар, түүх соёлын үнэтэй дурсгалаас Өндөр гэгээний ээжийнхээ хүсэлтээр хийсэн хүрэл цутгамал, Балбын зандангаар хийсэн Локешварийн дүрс, ХХ зууны эхэнд Польш, Өвөр Монголд хийлгэсэн Аюуш бурхан, 1957 онд Энэтхэгийн Ерөнхий сайд Жавхарлал Неругийн бэлэглэсэн 2000 жилийн өмнө Энэтхэгийн урчууд бүтээсэн Буддын баримал, Буддын шарилын хэсэг зэрэг нь анхаарал татдаг.

Түүх соёлын дурсгалт зүйлийг сэргээн засварлах газар хийдийн үлдсэн сүм дуганын гадуур гол асар хаалга, хоёр жижиг асар хаалга бүхий хэрэм хашааг шинээр 1981-1982 онд барьсан юм.

Гандантэгчинлэн хийдийг 1994 онд улсын тусгай хамгаалалтад авчээ. Тус хийдийн Очирдарийн сүмд алт, мөнгөөр Занабазарын бүтээсэн Очирдарийн баримал, ертөнцийн дөрвөн зүгийн сахиус Махранз, лам Самбалхүндэвийн монгол зургийн аргаар 1858 онд бүтээсэн эв зохицлыг бэлгэдсэн зураг хадгалагддаг.VII Богдын шарилыг оршуулахад зориулсан Зуугийн сүмд XIX зуунд Долнуурт бүтээгдсэн Бурхан багшийн хоёр шавьтайгаа байгаа баримал, сийлбэрч Ширчингийн модоор сийлсэн Лхамо охин тэнгэрийн сийлбэр хадгалагдаж байна. Дээрх хоёр сүм ур хийцийн хувьд адилхан. Алтадмал ганжир бүхий паалантай вааран дээвэртэй, чулуу, тоосго, мод оролцуулан барьсан сүм юм. Гандантэгчинлэн хийдийн номын санд 108 боть Ганжуур, түүний тайлбар 225 боть Данжуур, Богд Зонхав, Банчин богд, Далай лам болон Төвдийн бусад зохиолчдын сүмбүм, Агваанхайдав, Агваандандар, Ишбалжир нарын монголын дал гаруй эрдэмтэн мэргэдийн сүмбүм, монгол, ойрд, санскрит, деванагар, пали зэрэг үсгээр есөн эрдэнээр бичсэн олон тооны монгол, төвд судар байдаг.

Алтадсан ганжир, жанцан, чойжхорол, бодь гөрөөс, дээврийн амьтад, хонх зэрэг нь сүм дуганы барилгын үндсэн гоёл чимэглэл. Гандантэгчинлэн хийдийн барилгууд монгол, монгол-хятад, хятад-төвд хэлбэр маягтай.

Эх сурвалж: М. Сүхнар

1992 онд Монголын бурханы шашинтны анх дугаар чуулганаар Гандантэгчинлэн хийдийг Монголын Бурханы Шашинтны Төв гэдгийг баталгаажуулжээ.

Гандантэгчинлэн хийд /Төгс баясгалант их хүлгэн хийд/-ийн анхны сүмийг 1809 онд Талхын дэнж дээр Шар сүм нэртэйгээр байгуулж, дараа нь энэ сүмийг Чойрын дацан болгожээ. 1824 онд Ламрим дуган, 1838 онд тавдугаар Богд Жавзандамба хутагтад зориулж Гандантэгчинлэн буюу “Их хот мандлын сүм”, Дашчойнхор, Ядгайчойлин зэргийг байгуулжээ.

Талхын дэнж дээр Гандантэгчинлэн хийдийг байгуулсан цагаас хойш тус дэнжийг Гандангийн дэнж хэмээн нэрлэх болжээ. Гандан хийд нь 1930-иад оны хэлмэгдүүлэлтэд хамгийн түрүүнд өртсөн бөгөөд 20 суварга, 10 гаруй сүм дацангаас 6 сүм, дуган хадгалагдан үлджээ. 1944 оноос эхлэн хийдийн хурал номын үйл ажиллагааг хатуу хяналтан дор дахин сэргээсэн байна.

Хийдийн сүм дугануудыг 1981-1995 он хүртэл ээлж дараагаар сэргээн засварлаж 1992 онд Дүйнхор дацан, 1995 онд Дашчойнбол дацанг шинээр барьсан байна. Тус хийдийн Гандан хэмээх анхны дуганыг V Богд Жавзандамба өөрийн шийдвэрээр Монголын уран авьяаслаг урчуудыг цуглуулан шавар модоор голлон хийлгэхдээ монгол үндэсний хэв маяг оруулж, алт шармал орой ба ганжир бүхийгээр бүтээжээ.

Дуган дотор Өндөр гэгээн Занабазар эхийнхээ хүсэлтээр бүтээсэн өвгөн хутагтын хүрэл цутгамал дүр, XIX зууны үед монголын лам нараас хар цаасан дээр алтаар бичсэн Буддын зохиол Ганжуур 108 боть, 1956 онд Буддагийн 2500 жилийн ойг тохиолдуулан тус хийдийн Дамбадаржаа, Данзан нарын зэрэг лам нарын урлан бүтээсэн хөрөг, Энэтхэгийн ерөнхийлөгч агсан Джавахарлал Неругээс 1957 онд дурсгал болгон өгсөн 2000 гаруй жилийн өмнө бүтээсэн Буддын цутгамал дүр, ХХ зууны эхээр монголын захиалгаар Польшийн Варшав, Өвөрмонголын Долоон нуур хотод хийсэн Аюуш бурханы дүрүүд зэрэг олон бүтээлүүд бий.

Эх сурвалж: Улаанбаатар музей төсөл

Төрийн ордон баригдсан түүх

БНМАУ–ын засгийн газар 1930 онд барьсан хоёр давхар байшинд /одоогийн Боловсролын их сургуулийн төв байрны доод хоёр давхар/ байрлаж байв.Энэ байшинд Улсын бага хурал, Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газар, хянан байцаах газар, зохион зааварлах хэлтэс, Улсын төлөвлөгөөний комисс байрлаж байсан бөгөөд БНМАУ–ын Засгийн газрын Ерөнхий сайд Хорлоогийн Чойбалсан, түүний нэгдүгээр орлогч Ч.Сүрэнжав, Улсын Бага Хурлын дарга Г.Бумцэнд нар энд ажиллаж байжээ. Энэ байшин тухайн үеийн Төр, засгийн төв аппаратын өсөн нэмэгдэж байсан орон тоо, ажлын шаардлага хангахгүй болсноос гадна нийслэл хот байгуулалтад байршлаа олоогүй, төвөөсөө хазгай Сэлбэ голын эрэгт байлаа.

Ийм үед төрийн шинэ ордоныг хотын төв талбайн хоймор хэсэгт бариулахаар шийдвэрлэж ЗХУ–аас тусламж гуйхаар болжээ. Энэ тухай Ч.Сүрэнжав гуай, “Монгол Улсын Засгийн газрын ордон бариулахыг би санаачилж, Чойбалсанд хэлсэн юм. Чойбалсан түүнийг маш зүйтэй гэж дэмжээд намайг Москва руу явуулсан юм. Би Москвад очоод К.Е.Воршиловтай уулзаж "Монголын Засгийн газрыг ордонтой болгох санаатай байна. Намайг Чойбалсан явууллаа" гэхэд Воршилов намайг их уриалагхан хүлээж аваад бэлэн зураг үзүүлж энэ зургаар ордноо бариулвал зүгээр юм биш үү гэсэн. Би, "Тиймээ зүгээр юм байна" гэж хэлээд уг зургийг авчирч Чойбалсанд танилцуулсан. Засгийн газрын ордонд бариулах комисс томилж, комиссын даргаар намайг тавьсан юм.” гэв.

ЗХУ–аас авчирсан төрийн захиргааны барилгын бэлэн зургийг Засгийн газрын комисс нягтлан үзээд Монголын нөхцөл байдал, уламжлалд тохируулан зарим өөрчлөлт хийлгэжээ. Үүнд Монгол инженер Б.Мотоо, уран барималчин С.Чоймбол нар их үүрэг гүйцэтгэсэн бөгөөд тэд барилгын хаалга, эмжээр, багана зэрэгт Монгол хэлбэр маяг оруулжээ.

Ордны барилгын суурийн ажил 1947 оны дөрөвдүгээр сард эхэлжээ. Уул барилгын ажлыг ордны барилгын дарга Лэгцэгийн Гончиг /ахлах дэслэгч/ Улсын барилгын хэрэг эрхлэх ерөнхий газрын нэгдүгээр орлогч хурандаа Д.Гончиг, мөн газрын орлогч Д.Жанцансамбуу, Улсын төлөвлөгөөний комиссын барилгын хэлтсийн дарга Ж.Агваанлувсан, зөвлөлтийн мэргэжилтэн Порпинов нар барилгын ажил эхлэхээс ашиглалтад ортол хариуцан гүйцэтгэжээ. Ордны барилгын баруун хэсгийн суурийн ажлыг японы олзлолдсон 300 цэрэг гүйцэтгэж 1947 оны аравдугаар сард нутагтаа буцжээ. Дараа нь засан хүмүүжүүлэх газраас 4000 хоригдлыг гэрээгээр, иргэдээс 400 ажилчдыг хөлсөөр авч ажиллуулж 1948 оны өвөл суурийн ажлыг дуусгажээ. Гэтэл 1949 оны зун тааз нь тавигдаж дууссан барилгын модон хэсгүүд нь шатаж зөвхөн төмөр, туйпуу хэсгүүд нь үлдсэн байна. Энэ тухай уул барилгын хариуцан бариулж байсан ахмад барилгачид Д.Жанцансамбуу гуай дурсан ярихдаа, “Д.Гончиг /сүүлд барилгын яамны сайд болсон/ бид хоёр барилгын нурсан хэсэг дээр гараад бууж чадахгүй дүүжингээр бууж байлаа. Барьсан хэсэг шатсаны дараа барилгачдыг жигдрүүлж дотоодын 300, Монголд ял эдлэж байсан гадаадын 500 иргэн, 400 хөлсний ажилчин гээд, бүгд 1200 хүн ажиллаж ордны барилгын ажлыг дуусгасан юм” гэв.

Барилгын ажилчид голдуу мэргэжлийн хүмүүс байсан бөгөөд сантехникийн мэргэжилтнээр ЗХУ–ын Федренко, цахилгааны мэргэжилтнээр мөн ЗХУ–ын Чембелюк түүнийг дагалдаж Даржаагийн Чойдог /сүүлд гавьяат барилгачин болсон/ нар ажиллажээ.

Уран барималч С.Чоймбол ордны барилгын зураг, баримал чимэглэлийг хийж хожим нь төрийн шагнал хүртжээ. Ордны барилгын тоосгыг Улаанхуаран, Ганц худгийн задгай тоосгоны үйлдвэрээс, шохойг Цагаан булгаас, суурийн чулууг Туул голын урд талын араас авч бэлтгэжээ. "Ордны чулуун суурь нь 4 метр зузаан тавигдсан тул ордныг долоон давхар өндөрлөх даацтай, хөрсний усгүй, IY зэргийн хайрган хөрстэй" гэж ахмад барилгачин Д.Жанцансамбуу, Ж.Агваанлувсан нар тодорхойлж байв.

Төрийн ордын шинэ барилга 4 жилд баригдан 1951 онд ашиглалтад оржээ. БНМАУ -ын Сайд нарын зөвлөлийн 1951 оны зургаадугаар сарын 14-ний өдрийн 130 дугаар тогтоолоор томилогдсон комисс 1951 оны арванхоёрдугаар сарын 30 -ны өдөр Засгийн газрын ордныг ашиглалтад хүлээж авсан актад гарын үсэг зуржээ.

Засгийн газрын ордны шинэ барилгад 1951 оноос багтаж Улсын Бага Хурал, Засгийн газрын хэрэг эрхлэх газар, зохион зааварлах хэлтэс, хянан шалгах газар, Намын төв хороо, "Үнэн" сонины газар, Улсын төлөвлөгөөний комисс, Шүүх яам, Хэвлэл утга зохиолыг хянах газар, Зохиолчдын эвлэлийн хороо шинээр нүүн байрлажээ.

Ордны шинэ байрны 3 дугаар давхрын нүүрний гол хэсэг одоогийн Соёмбот танхимын хэсэгт Х.Чойбалсан /Ерөнхий сайд/ мөн давхрын зүүн урд талд Ю.Цэдэнбал /МАХН -ын Төв хорооны Ерөнхий нарийн бичгийн дарга/ ордны 2 дугаар давхрын зүүн урд хэсэгт Г.Бумцэнд /Улсын Бага Хурлын дарга/ мөн давхрын баруун урд талд Ч.Сүрэнжав /Ерөнхий сайдын нэгдүгээр орлогч сайд/ нар байрлажээ.

Засгийн газрын ордны урд талын голын хаалгаар ордонд ажиллагсад, ар талын хаалгаар удирдлагууд нэвтэрдэг, тэдний машиныг ордны аркад тавьдаг байжээ.

Эх сурвалж: Монголын түүх

Улсын их дэлгүүрт гарсан гал нийслэл хотод галын гидрант хэрэгтэйг анхаарууллаа

Эх сурвалж:

www.isee.mn, eagle news

М.Тэргэл

2020.06.08

Улсын Их дэлгүүрт өчигдөр гарсан галыг унтраахад ОБЕГ-ын найман ангийн 96 албан хаагч газар дээр нь очиж ажиллажээ. Таван цаг орчим ажиллаж унтраасан түймрээс авто механик шат ашиглан зургаан давхраас таван иргэнийг аварсан байна. Албаны өгсөн мэдээллээр УИД-ын 6-р давхар бүрэн шатсан учраас таван давхар руу ус нэвчсэн. Дөрвөн давхраас доош гал ороогүй. Долоон давхар утаанд автсан байна. Одоогоор хохирлын хэмжээг тогтоох боломжгүй ч номын дэлгүүр, бэлэг дурсгал цахилгаан барааны тасагт байсан эд зүйлс шатаж их хэмжээний хохирол учирсан байна. Азаар гэмтэж бэртсэн хүн байхгүй, аврагчид түргэн шуурхай ажилласан ч энэ үйл явдал нийслэл хотод маань тулгамдаад буй хэд,  хэдэн асуудлыг харууллаа.

ДЭЭД ТАЛ НЬ 9 ДАВХРААС ХҮН АВРАХ БОЛОМЖТОЙ АВТО МЕХАНИК ШАТ НИЙСЛЭЛД ГУРАВ БИЙ

Өндөр барилгад гарсан галыг унтраахад хамгийн түрүүнд шаардагдах зүйл бол нэгдүгээрт авто механик шат. Манай улсын хувьд авто механик шат нийслэлийн хэмжээнд гурван ширхэг байдаг бөгөөд 9 давхар хүртэлх давхарт хүрч ажиллах боломжтой. 12 давхар хүртэлх давхарт гарсан галд хүрэх боломжтой аж. Үүнээс өндөр барилгууд анх гарах Монгол Улсын хэмжээнд 50 метр хүртэлх урттай нэг шат Эрдэнэтэд байдаг аж. Улсын хэмжээнд гал унтраах зориулалттай нисдэг тэрэг байхгүй учраас өндөр барилгуудын стандарт, гал унтраах усан хангамжаа шийдсэн байх ёстой гэх шаардлагыг тавьдаг. Галын дохиолол, гал унтраагч, насос, усан хангамж гэх зэрэг иж бүрэн тоноглож, өөрийгөө аврах нөхцөлтэйгөөр баригддаг байна.

ИХ ДЭЛГҮҮР ДЭЭР ҮЕИЙН БАРИЛГА УЧРААС ОЙР ОРЧИМД НЬ ГАЛЫН ГИДРАНТ БАЙХГҮЙ

Өчигдөр гал унтраах ажиллагааны үед аврагчид галын гидрант буюу гал унтраах усан хангамжийг хайж хэд, хэдэн усны шугамыг онгойлгож байсныг телевизээр шууд дамжуулсан. Уг нь бол галын гидрант нь хот төлөвлөлтийн нэг хэсэг байж, байршлын мэдээлэл ажилладаг эсэх мэдээлэл нь тодорхой байх ёстой. Гал унтраах автомашины усны нөөц дуусахад гидрантыг ашиглан цаг алдалгүй галыг унтраах ёстой боловч өчигдрийн жишээнээс харахад аврагчид маань хайгаад ч олсонгүй. Нийслэлийн хэмжээнд 178 галын гидрант байдгаас 104 нь ажиллаж байна. Харин 104 нь ажиллах боломжгүй гэв. УИХ дэлгүүр хуучны барилга учраас галын гидрант байгаагүй. Сүүлийн үед ашиглагдаж байгаа гал унтраах автомашинууд ус хангамж сайтай болсон. Тиймээс өчигдөр усны хангамж сайн байсан гэх мэдээллийг албаныхан өгсөн юм.

ГАЛЫН ГИДРАНТ ГЭЖ ЮУ ВЭ?

Барилга байгууламж бүрт Галын гидрант, Галын шланг гэж олон янзаар нэрлэгддэг гал унтраах системийг төлөвлөдөг. Галын гидрант нь хамгаалалтын хайрцаг, хаалт, шланг, хошуу зэргээс тогтдог. Улс орны стандартаас хамаараад эдгээр Галын шланг өөр өөр байдаг. Галын шлангны системийн хамгийн чухал хэсэг бол хаалт/хавхлаг/ юм. Уг хаалтад холбогдох шлангны холболтын стандарт нь улс орноос хамаараад өөр өөр төрөлтэй байдаг. Гэвч Монгол улсын хэмжээнд барилга байгууламжид төлөвлөж байгаа Галын гидрантын системийн хаалт нь нэг тогтсон стандартгүй учраас гал түймэр гарах үед шлангний хошуу зөрөх зэрэг асуудал тулгардаг аж. 

Улсын их дэлгүүр

Улсын их дэлгүүрийн Бэлэг дурсгалын тасагт гал гарсан тухай дуудлага 16:48 цагт Онцгой байдлын албанд иржээ. (www.ikon.mn)

Улсын Их дэлгүүрийн зургаан давхарт гал гарсан тухайн галын  дуудлага мэдээлэл Нийслэлийн Онцгой байдлын газарт 16.48 цагт ирсэн бөгөөд дуудлагын дагуу  гал унтраах, аврах ангийн гурван тасаг ажиллаж байна. Албаны эх сурвалжийн мэдээллээр "Улсын их дэлгүүрийн зургаан давхарт байрлах бэлэг дурсгалын тасгаас гал гарсан бөгөөд галын шалтгаан нөхцөлийг урьдчилан хэлэх боломжгүй” гэлээ. (www.news.mn)

Их дэлгүүрт гарсан галын талаар газар дээр нь ажилласан НОБГ-ын ажилтан Ц.Нямбаяр мэдээлэл өглөө: Чингэлтэй дүүргийн 10-р ангийн нэгдүгээр тасагт анх утаа тархсан гэсэн дуудлага ирсэн. Дуудлагын дагуу ирсэн албан хаагчид нэмэлт шаардлагатай хэмээн мэдэгдэж,  НОБГ-ын найман ангийн 100 орчим албан хаагч ажиллаж байна. Объектыг хамгаалалтад авсан. Улсын их дэлгүүрийн голын хэсэг нь хөндий буюу гонх хэсэгтэй, хоёр талаараа хэсгүүдтэй. Гал зургаан давхраас гарч, тус давхар гал гарсан, дөрөв, тавдугаар давхар галд өртсөн, шатлага их хэмжээгээ явагдсан учраас барилгын дотор хэсэг битүү утаа үүссэн байна. Гал гарахад хамгийн их нөлөөлсөн шалтгаан нь барилгын өөрийнх нь хийц, голын хөндий буюу гонхоос дээврийн хэсэгт гал маш хурдан тархсан байна. Дэлбэрэлт нь Улсын их дэлгүүрийн баруун урд хэсэгт болсон.

УЛСЫН ИХ ДЭЛГҮҮРИЙН ТҮҮХ

Улсын их дэлгүүр анх 1921 онд Зөвлөлт Холбоот Улсын мэргэжилтнүүдийн тусламжтайгаар суурь нь тавигдан “Төв дэлгүүр” нэртэйгээр байгуулагджээ. Дарга, сургагч, ахлах нягтлан бодогч, дансны сургагч, тооцооны нягтлан бодогч, дансны дагалдан, барааны сурган боловсруулах мэргэжилтэн зэрэг 10 орчим ажилтантайгаар нээгджээ. 1933 онд одоогийн Г.Занабазарын нэрэмжит дүрслэх урлагийн музейн байранд орсон бөгөөд тус барилгыг анх Оросын худалдаачин Гудвинцал 1905 онд дэлгүүрийн зориулалтаар бариулсан байна. Эргэн тойрон нь тухайн үеийн Хүрээний төв байсан учраас түм түжигнэж, бум бужигнасан олон хөлийн газар байжээ. Чухам үүнийг олж харсан Гудвинцал европ загварын хоёр давхар, олон цонхтой байшинг бариулахад хавийн хүмүүс гайхан шагшиж, цонхонд нь дүрсээ харж өөрөө өөртэйгөө мэндэлж, том хаалгаар нь худалдаачид ачаа бараатай тэмээгээ тэр чигээр нь оруулчихдаг байжээ. Жинхэнэ худалдаа наймаа буцалдаг газар байсан учраас Монгол улсын “Төв дэлгүүр” улам өргөжин хөгжихөд нөлөөлсөн гэж үздэг.

1961 онд одоогийн энэ байранд шилжин ирж “Улсын их дэлгүүр” хэмээн нэрлэгдэх болжээ. 1961 оны зургадугаар сарын 28-ны өдөр "УЛСЫН ИХ ДЭЛГҮҮР"-ын барилгыг ашиглалтад оруулж байжээ. 1999 онд Засгийн газрын шийдвэрээр Улсын их дэлгүүрийг хувьчлахад хувьцааны ихэнхийг Номин холдинг компани худалдан авч, улмаар эдүгээ бүрэн хувьчилж авсан байна. Ийнхүү хувьчлагдсанаар тус дэлгүүрт менежментийн шинэчлэл хийгдэж улам бүр өнгө засан өргөжиж байгаа бөгөөд эдүгээ 600 гаруй ажилтан албан хаагчид энэ их дэлгүүрийн өдөр тутмын үйл ажиллагааг явуулж байна. 

Улсын их дэлгүүр 1921 онд байгуулагдсан бөгөөд 1961 онд одоогийн их дэлгүүрийн энэ барилга ашиглалтад орж, их дэлгүүрийг оруулсан түүхтэй. Энэхүү барилга нь их дэлгүүрийн 3 дахь барилга бөгөөд түүхэн барилгад бүртгэлтэй байдаг. Мөн их дэлгүүрийн дээр бгаа оныг 1924 он гэж тэмдэглээд бгаа нь буруу огноо юм.

УЛСЫН ИХ ДЭЛГYYРИЙН ТҮҮХ

Бичсэн орчуулсан: Архитектор Н.Золжаргал

УЛСЫН ИХ ДЭЛГYYР-ын анхны үндэс суурь 1924 онд Зөвлөлт Холбоот Улсын худалдааны мэргэжилтнүүдийн тусламжтайгаар хүүхдийн, баримтат кино театрын байранд "Төв дэлгүүр" нэртэйгээр үйл ажиллагаагаа эхлүүлснээр тавигджээ. Тухайн үедээ олон түмэнд "Өндөр хоршоо" хэмээн нэрлэгддэг байсан бөгөөд 1933 оноос Монгол-Зөвлөлтийн хувь нийлүүлсэн банкны барилгад шилжин байрлах болсоноор "Их дэлгүүр" хэмээн нэрлэгдэх болсон байна.

1959 онд буюу Ардын хувьсгалын 40 жилийн ойн баярын өмнө Засгийн газрын шийдвэрээр БНХАУ-аас Монгол Улсын нутаг дээгүүр дайран өнгөрөх төмөр замын 3 жилийн төлбөрт зориулан улсын хэмжээний худалдааны нэгдсэн төв барьж байгуулахаар төлөвлөж, 1961 оны 6 дугаар сарын 28-ний өдөр ашиглалтад оруулсанаар "УЛСЫН ИХ ДЭЛГҮҮР" хэмээн нэрлэгдэж, өнөөг хүртэл үйл ажиллагаагаа эрхлэн явуулж ирсэн.

УЛСЫН ИХ ДЭЛГYYР-барилгын архитектор нь Хятадын архитектор Гүн ДэШүн-ий зураг төсөл бөгөөд Бээжин хотын Бээжингийн их дэлгүүр (北京市百货大楼)-тэй хэмжээ болон дизайн нь маш төстэй юм. Архитектор Гүн ДэШүн нь өөрийнхөө номонд бичихдээ: "Монгол Улсын хүсэлтээр барьсан их дэлгүүр нь 22,000 метр квадрат талбай бүхий барилга бөгөөд үндсэн чиг үүрэг нь худалдааны төв, агуулах, дээд хэсэгт байрлах жижиг театр юм. Бээжингийн их дэлгүүрийн зураг төсөлийн дагуу гаргах хүсэлт Монголын талаас тавигдаж байгаа тул барилгын үндсэн фасад найрлага, харьцаа, хавтгай дээвэр зэрэгийг Бээжингийн их дэлгүүртэй маш төстэй хийсэн боловч нэмэлт чимэглэлгүйгээр нарийн боловсруулалт хийсэн, шугамууд нь энгийн, шулуун, давхарт нь том талбайтай Шилэн цонхтой. Тухайн үед Бээжингийн Барилгын яамны барилга байгууламжийн чимэглэсэнийн хэв маягийг ашиглан төмөр бетоныг ашиглан хавтгай дээвэртэй барилгийн зураг төслийг боловсруулжээ." гэж бичжээ.

1924-1933: Ашиглалтанд орсон төв дэлгүүр нь дарга, сургагч, ахлах нягтлан бодогч, дансны сургагч, тооцооны нягтлан бодогч, дансны дагалдан, барааны сурган боловсруулах мэргэжилтэн зэрэг 20 иод орон тоотой ажиллаж эхэлсэн.

1959: Ардын хувьсгалын 40 жилийн ойн баярын өмнө Монгол улсын засгийн газрын шийдвэрээр улсын хэмжээний нэгдсэн төв барьж байгуулахаар төлөвлөж, 150 сая төгрөгийн хөрөнгө оруулалтаар 1961 оны 6 сарын 28- ний өдөр ашиглалтанд оруулснаар Хятад барилгачид барьж “УЛСЫН ИХ ДЭЛГҮҮР” хэмээн нэрлэж, өнөөг хүртэл олон түмний талархлыг хүлээсэн үйл ажиллагаагаа эрхлэн явуулж ирсэн.

1971: Монголд анх удаа УИД нь өөртөө үйлчлэх системийг нэвтрүүлж хэрэгжүүлсэн.

1981: Германаас шинэ тоног төхөөрөмж, тавилга ирж шинэчлэгдэн тохижсон.

2000: МУ-ын Засгийн Газраас 1996 онд УИД-ийг хувьчлах шийдвэр гаргасны дагуу УИД нь 2 удаа хувьчилагдсан. Эхний удаагийн хувьчилал явагдсан ч хувьчлал будилаантай гэсэн ажилчдын эсэргүүцэлтэй тулгарсанаас хүчингүй болгож 2000 онд дахин хувьчлалд оруулсан юм. Хувьчлагдах үед УИД –ийн дийлэнх хэсгийг тохиролцоорны лангуунууд эзлэж байлаа. Энэхүү хувьчлалаар Номин Холдинг ХХК 50 гаруй хувийг дуудлага худалдаагаар төрөөс авсан. Монголын хамгийн том номын дэлгүүрийг 2009 онд 6 давхарт нээсэн билээ.

Эх сурвалж: 

1. http://www.touristinfocenter.mn

2. “Архитектор Гүн ДэШүн“ ”建筑师龚德顺“ номноос